Każda dyscyplina wiedzy i nauki posiada swój specyficzny język, pojęcia, terminy i definicje. Pozwala to opisać dany problem i zjawisko a także je zrozumieć. W tym przypadku (narkotyki, narkomania) składa się na to aparat pojęciowy pochodzący z nauk ścisłych jak fizyka, chemia, biologia, medycyna, farmacja itp. oraz często, barwnego języka potocznego i slangu. Dlatego też na początku istnieje potrzeba zapoznania się z nim, gdyż, pozwoli to w miarę sprawnie poruszać się w przedstawianym zagadnieniu. W niniejszym opracowaniu oparłem się na dostępnych publikacjach, opracowanych przez specjalistów z tego zakresu, Ustawie oraz materiałach i dokumentach wydanych m.in. przez WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), ONZ, DEA (Amerykańska Agencja ds. Narkotyków).
Definicje podstawowych pojęć środków, które powodują uzależnienie:

Narkotyk - substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, wykorzystywana w celach medycznych i niemedycznych, powodująca efekty natury psychofizycznej m.in. uspokojenie, zniesienie bólu, odurzenie, euforię, pobudzenie lub sen, której systematyczne zażywanie w konsekwencji prowadzi do uzależnienia.

Jest to definicja bardzo szeroka i mało precyzyjna, ponadto w języku potocznym, jak i w literaturze często używa się zamiennie takich określeń, jak: narkotyk, środek odurzający, substancja psychotropowa, środek zastępczy, lek, substancja psychoaktywna itp. O ile w "luźnych" rozważaniach na ten temat, nie ma to większego znaczenia, to w innych przypadkach należy zwracać na to baczną uwagę, gdyż może to doprowadzić do nieporozumień i utrudnić zrozumienie problemu.
Ustawa dzieli narkotyki na dwie grupy: środki odurzające i substancje psychotropowe i ściśle je definiuje:

Środek odurzający - każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie środków odurzających, stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy.

Substancja psychotropowa - każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie substancji psychotropowych, stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy.

Należy tutaj przedstawić jeszcze jedną definicję, celem wypełnienia pewnej luki, chodzi tutaj o całą gammę substancji, nie wymienionej w załącznikach do Ustawy, a spełniające w/w kryteria:

Środek zastępczy - substancja w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach innych niż medyczne jak środek odurzający lub substancja psychotropowa.

Prekursor - prekursor narkotykowy będący substancją sklasyfikowaną, o której mowa w art. 2 pkt a rozporządzenia 273/2004 (rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 273/2004 z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych ? Dz. Urz. WE L 047 z 18.02.2004),  którego kategorię określa załącznik nr 1 do tego rozporządzenia.

Możemy tutaj posłużyć się też starszą definicją, która jest bardziej czytelna.

Prekursor - to substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która może być przetworzona na środek odurzający lub substancję psychotropową.

---

W obrębie toksykomanii, charakteryzowanej jako skłonność do nadużywania różnych substancji, mających określony wpływ na psychikę człowieka, można wyróżnić następujące jej formy:

I. Skłonność do nadużywania narkotyków - narkomanię, czyli stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych w wyniku, czego może powstać lub powstaje uzależnienie.
Narkomanią nazywa się też - ciężka formę toksykomanii, czyli rodzaj przewlekłych zatruć świadomych przynoszących jednostce i społeczeństwu szkodę.

Stan ten charakteryzuje się:

• nieodpartą koniecznością przyjmowania danej substancji psychoaktywnej
• psychicznym i fizycznym uzależnieniem
• tendencją do zwiększania dawki (nie zawsze)
• zdobywaniem jej wszelkimi dostępnymi sposobami

II. Skłonność do nadużywania leków - lekomanię, czyli stan zależności psychicznej lub fizycznej albo obu razem, jaki występuje w wyniku systematycznego lub okresowego przyjmowania leków.
Dotyczy to niepohamowanego i nie kontrolowanego nadużywania leków.

III. Skłonność do nadużywania  - używek szkodliwych, czyli alkoholu, tytoniu i innych używek i substancji szkodliwych, które również  powodują uzależnienie.

Wyróżniane są trzy rodzaje zależności:
1. Zależność psychiczna - to stan przymusowy (trudna do przezwyciężenia potrzeba, chęć), w którym konieczne jest okresowe lub ciągłe przyjmowanie środka, który wywołał zależność.
2. Zależność fizyczna - stan patologiczny wywołany poprzez powtarzanie podawania organizmowi niektórych środków psychoaktywnych (co powoduje adaptację ośrodkowego układu nerwowego do tej substancji), a nagłe ich odstawienie wywołuje występowanie tzw. zespołu abstynencyjnego, charakterystycznej grupy objawów fizycznych i psychicznych.
3. Zależność społeczna - chęć sprostania naciskowi grupy, uleganie modzie w odniesieniu do używanych środków psychoaktywnych.

Zespół abstynencyjny (głód narkotyczny) - objawy fizyczne i psychiczne przejawiające się w momencie, gdy osoba uzależniona zostaje pozbawiona narkotyku. Są one charakterystyczne dla danego środka odurzającego, jednak bywają często bardzo zróżnicowane w zależności od stopnia uzależnienia, wielkości przyjmowanej dawki, rodzaju zażywanego narkotyku ( są to, bowiem często mieszaniny składające się z kilku substancji) oraz cech indywidualnych osoby (fizycznych i psychicznych).

Objawy te to m.in.:

• fizyczne: nudności, drżenie, skurcze, wymioty, potliwość, wysięki z nosa, ziewanie, przekrwione oczy, wzrost temperatury ciała, bóle mięśni, przyśpieszenie czynności serca i rytmu oddychania oraz inne
• psychiczne: lęk, apatia, irytacja, dezorientacja, omamy, psychozy itp.

Tolerancja - konieczność używania coraz większych dawek danego środka dla uzyskania działania równego początkowemu. Czyli aby uzyskać ten sam efekt, należy zwiększyć dawkę tego samego narkotyku.

Powoduje to, że po pewnym czasie dawki mogą dochodzić do wielkości, których działanie jest tak toksyczne, że następuje wstrząs chemiczny, którego następstwem często jest śmierć, gdyż organizm nie jest w stanie przyjść takiej ilości toksyn (trucizn).

Tolerancja krzyżowa - występuje wtedy, gdy jeden środek wywołuje tolerancję organizmu na działanie środków podobnych tj. środków należących, do tej samej grupy chemicznej np.  morfina wywołuje tolerancję krzyżową do heroiny.